Питер Пан неге өскен жоқ?

2024 Автор: Harry Day | [email protected]. Соңғы өзгертілген: 2023-12-17 15:48

Есіңізде болсын, ата -аналар балалық шағында: «Егер сіз тез өскіңіз келсе, ботқа жеп қойыңыз», «Тамақты жақсы жейсіз, сіз үлкен және күшті болып өсесіз», - деп айтатын еді? Бірақ дұрыс тамақтану өсу мен даму үшін жеткіліксіз болса ше?

Біздің денеміз үнемі өсіп, жаңарып отырады. Өсу гормоны соматотропин біздің денеміздегі жасушалардың өсуі мен құрылысын қамтамасыз етуде маңызды рөл атқарады. Өсу процесі ағза үшін энергияны көп қажет ететіндіктен, ол стресс кезінде тоқтайды. Стресс дененің қалыпты дамуына кедергі келтіреді, қаңқаның өсуін тежейді. Ерте балалық шақта болған ауыр стресс адамды кейінгі өмірінде көптеген ауруларға осал етеді.

Бәрі қашан басталады?

Эмбриональды кезеңнен бастап, біздің денеміз қоршаған әлемді «зерттейді» және оған белгілі бір түрде әрекет етуді үйренеді. Мысалы, «метаболикалық бағдарламалау» деген нәрсе бар, жүктіліктің кеш кезеңінде эмбрион ананың денесінің арқасында қоршаған әлемде қанша тағам бар екенін біледі. Ал егер анасы аштан өлсе, эмбрионның денесі оны сіңіреді және метаболизмінде өзгерістер болады («әрбір үгінділерді сақтау керек»). Болашақта мұндай адамның денесі өмір бойы қоректік заттарға бейім болады. Сондықтан жүрек -қан тамырлары ауруларына, қант диабетіне, семіздікке және т.б. Сонымен қатар, жаңа туған нәрестенің салмағы неғұрлым аз болса (биіктігін ескере отырып), әсіресе егер бұл шала туылуымен ұштасса, оның ересек өмірінде метаболикалық проблемалар қаупі жоғары болады.

Егер жүктілік кезінде анасы жиі күйзеліске ұшыраса, нәтижесінде оның денесінде глюкокортикоидтардың өндірісі артады, эмбрион да мұны өздігінен сезінеді. Оның денесі қоршаған әлем стресс пен қауіпке толы екенін түсіне бастайды, бұл осы гормондардың өзіндік өндірісінің ұлғаюына әкеледі. Нәтижесінде нәресте дүниеге келеді, онда өмір бойы глюкокортикоидтардың бастапқы деңгейі жоғарылайды.

Пренатальды стрессте ересек адамда глюкокортикоидтардың жоғарылауы ғана байқалмайды. Репродуктивті жүйе де зардап шегуі мүмкін екені белгілі болды. Және бұл тағы да шыдамды егеуқұйрықтарда көрсетілді. Егер жүкті егеуқұйрықтар стреске ұшыраса, бұл еркек эмбриондарының «феминизациясына» әкелді. Бұл нәрестелер ересек адамдар сияқты жыныстық белсенділігі төмен, жыныс мүшелері дамымаған. Пренатальды стресс мазасыздықтың дамуына ықпал етеді. Адамдар туралы мұндай деректер жеткіліксіз, бірақ ұқсас тенденция да байқалады.

Ал содан кейін не?

Балалық шақтағы стресс баланың кейінгі дамуына қалай әсер етеді? Әзірге көптеген эксперименттік зерттеулер жоқ. Мысалы, ерте балалық шақта ата -анасының қайтыс болуы ересек жастағы клиникалық депрессияның даму қаупін арттыратыны анықталды. Сондай -ақ, балалық шақтағы стресс (оның ішінде қиянат) глюкокортикоидтардың деңгейін жоғарылатады және маңдай қыртысының көлемі мен белсенділігін төмендетеді. Белгілі болғандай, зорлық -зомбылыққа ұшыраған балалар ересек кезде басқаларға зорлық -зомбылық көрсетуге бейім болады (дәл осындай үрдіс қатыгездік пен зорлық -зомбылық құрбаны болған сериялық өлтірушілерде байқалады). Және бұл зерттеулер мұндай байланыстың нейробиологиялық сипатын көрсетеді (яғни, біз тек психикалық жарақат туралы емес, олардың мінез -құлқын саналы түрде бақылау қабілетіне жауап беретін фронтальды қыртыстың өзгеруі туралы айтып отырмыз). Сондай -ақ, балалар үйінде ұзақ уақыт болған балаларда глюкокортикоидтардың жоғарылауы байқалады (зерттеу румындық балалар үйінің тәрбиеленушілеріне жүргізілген).

Мәңгілік бала немесе стресстік гномизм?

Баланың қалыпты дамуының баяулауы мен бала кезіндегі ауыр созылмалы стресстің арасында байланыс бар. Әдетте, бұл эмоционалды елемеу, физикалық және психологиялық зорлық.

Әдебиетте сіз «аналық айырылу синдромы», «айыру синдромы», «органикалық себептермен байланысты емес даму кешігуі» сияқты терминдерді таба аласыз. Бұл ұғымдар ең алдымен нәрестелерге қатысты. «Стресстік гномизм» туралы айтатын болсақ (бұл психогендік немесе психоәлеуметтік қысқа бойлы), онда бұл үлкен балаларға қатысты (әдетте 2-3 жастан бастап). Бірақ бұл синдром өте сирек кездеседі.

Бұл балалар қандай көрінеді? Бұл қалыпты өсу мен психикалық дамудан бірнеше жыл артта қалған, эмоционалды -эмоционалды балалар. Әдетте, бұл қорлайтын және зорлық -зомбылыққа ұшыраған, жағдайы төмен отбасылардан шыққан балалар. Көбінесе бұл осылай аталады. «Жабайы балалар». Егер мұндай балалар жыныстық жетілу басталғанға дейін қолайлы жағдайға көшірілсе және стресс факторлары жойылса, онда олардың өсу функциясы қалпына келеді (бірақ интеллектуалды және жеке жетілмегендіктің белгілі бір дәрежесі өмір бойы сақталады).

стрессогенная карликовость связана с очень низким уровнем соматотропина в организме ребенка. этот гормон очень чувствителен к психологическому состоянию. тактильный контакт, проявление заботы по отношению к детям способствуют повышению у них уровня соматотропина. это было продемонстрировано на младенцах в отделениях неонатологии. те дети, к которым медсестры чаще прикасались, поглаживали и помогали им двигать ручками и ножками, росли быстрее почти на 50%, а также были более активными, чем те младенцы, которые не получали такого тактильного контакта. отсутствие тактильного контакта – один из самых разрушительных стрессоров в жизни ребенка.

приведу описание одного известного исследования, в котором приняли участие воспитанники двух разных сиротских приютов германии после второй мировой войны. оба приюта не отличались по условиям содержания, питанию и т.д. но было одно отличие. руководителем первого приюта была доброжелательная женщина, которая постоянно контактировала с детьми. руководителем второго приюта была женщина, демонстрирующая противоположные черты: она была малоконтактной, постоянно критиковала и наказывала воспитанников на глазах у других. в этих двух приютах дети демонстрировали очень разные показатели роста. дети из второго приюта росли и прибавляли в весе медленнее. но произошли неожиданные для экспериментаторов изменения. в связи с повышением по должности руководителя первого приюта (доброжелательной женщины), ее пост заняла руководитель второго приюта (та самая недоброжелательная женщина). и вскоре показатели роста детей в бывшем приюте стали выше, а в новом – ниже.

есть другая история… в одной многодетной британской семье старший сын накануне своего 14-летия погибает в результате несчастного случая. мать, оплакивая потерю, много лет не вставала с постели и не проявляла внимания к другим детям. строгий и отчужденный отец также практически отсутствовал в жизни детей. особенно страдал от отсутствия внимания 6-летний сын, который рос с ощущением своей ненужности. в то редкое время, когда мать с ним общалась, она говорила, что единственным ее утешением является то, что старший сын умер, когда был еще неиспорченным мальчиком и не успел отдалиться от матери. чтобы облегчить горе матери, этот 6-летний мальчик стал подражать своему погибшему брату и носить его одежду. в итоге мать утешилась, представляя, что любимый сын остался навсегда ребенком, чтобы не покидать мать. когда этот мальчик встал взрослым, его рост составлял всего 160 см. у него был один краткосрочный виргогамный брак и не было своих детей. но он стал известным на весь мир детским писателем, подарив волшебную историю о питере пэне. в книгах джеймса барри часто можно встретить детей, которые не растут, потому что им посчастливилось умереть в детстве, и они превратились в призраков, чтобы навещать своих матерей.

завершая последние строки, в голове крутится известный мотив из песни: «all you need is love…».

* при написании статьи были использованы материалы из книги р. сапольски «психология стресса», 2020 г.